Restaurateurs van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK, Brussel) verwijderden de oude overschildering die het hoofdpersonage van het Lam Godsveelluik bijna vijf eeuwen lang bedekte. De restauratie wordt geleid door Hélène Dubois, die aan de vakgroep Kunst-, Muziek- en Theaterwetenschappen een doctoraat maakt over de materiële geschiedenis van het Lam Godsretabel.

Het multidisciplinaire onderzoek van het KIK, in samenwerking met onderzoekers van de universiteiten van Gent en Antwerpen, toonde aan dat in totaal zo’n 45% van het verfoppervlak van het centrale paneel met de Aanbidding van het Mystieke Lam in de zestiende eeuw werd overschilderd.  Dit maakte deel uit van een grotere campagne waarbij men kleine beschadigingen en enkele vroege, slordige restauraties aan het oog wilde onttrekken en het meesterwerk een fris uitzicht wilde geven. Bij een vorige restauratie in 1951 werden de groene overschilderingen rondom het Lam al weggehaald en kwamen de twee originele oren terug te voorschijn. Zo pronkte het Lam tot voor kort met vier oren.

Het Mystieke Lam

"Toen het restauratieproject van de Aanbidding van het Mystieke Lam in 2012 van start ging, waren de verwachtingen hooggespannen, maar niemand had voorspeld dat deze restauratie zo’n revelatie zou worden van de originele visie van de Van Eycks. Het verwijderen van overschilderingen op de achterzijden van de zijpanelen, die zich nu opnieuw in de kathedraal bevinden, bracht de Van Eycks hun opmerkelijke stilering van de realiteit aan het licht. Portretten lijken nog getrouwere reproducties van mensen, maar tegelijk transformeerde de kunstenaar de werkelijkheid met ambigue en fascinerende weergaven. De gewaadplooien nemen complexe prismatische vormen aan en de hyperrealistische weergave van steen en bont, of de weerspiegeling van het licht, brengen de toeschouwer bijna van zijn stuk. Deze meesterlijke visie wordt verder onthuld door de verwijdering van uitgestrekte overschilderingen in de vorm van dekkende lagen die waarschijnlijk werden aangebracht in het midden van de zestiende eeuw. De zorgvuldige overschildering paste de vormen subtiel aan aan de mode van de tijd en neutraliseerden in zekere zin de Van Eycks hun intense en gehumaniseerde identificatie van het Lam. Ze transformeerden het in een uitdrukkingsloos dier dat schijnbaar onbewogen blijft bij wat hem te wachten staat. De theologische connotaties van beide versies van het Lam moeten nog worden bestudeerd, maar de aard van het Lam was reeds in de vijftiende en vooral in de zestiende eeuw onderwerp van intens debat", aldus prof. Kunstwetenschappen Koenraad Jonckheere.

Spectaculaire restauratiecampagne

De restauratie wordt uitgevoerd in een beglaasd atelier in het Museum voor Schone Kunsten Gent (MSK), waar de bezoekers de behandeling live kunnen meevolgen. De huidige fase van de campagne – de behandeling van het paneel de Aanbidding van het Mystieke Lam en zijn zijpanelen – wordt afgerond voor het Van Eyckjaar 2020.

OMG! Van Eyck was here

In 2020 brengt Gent een jaar lang hulde aan Van Eyck, de Vlaamse Meester die onlosmakelijk met de stad verbonden is door zijn wereldberoemde meesterwerk het Lam Gods. Met de grote tentoonstelling Jan Van Eyck. Een optische revolutie in het MSK, een gloednieuw bezoekerscentrum in de Sint-Baafskathedraal en een rijk cultureel-toeristisch programma toont Gent hoe het nalatenschap van de virtuoze meester na zes eeuwen nog steeds door de aderen van de stad en zijn inwoners vloeit.

Bezoekers van het MSK die het paneel met de Aanbidding willen bekijken, komen best tijdens het weekend. Op weekdagen werken de restaurateurs verder aan het verwijderen van de overschilderingen. Daarbij moet het paneel platliggen en is het dus niet zichtbaar.